‘Diagnose-gebonden en mensgerichte aanpak wérkt’
Wie kunnen beter vertellen over vijftig jaar Adelante dan twee revalidatieartsen, die samen het grootste deel van de historie zélf hebben meegemaakt? Pauline Hoenderdaal (79) en Wip Bakx (64), halen graag herinneringen op en vertellen hoe Adelante van meet af aan met een unieke visie op zorg werkt. “In de revalidatie, dus ook bij ons, staat al sinds de oprichting de héle mens centraal. We observeren patiënten nauwkeurig en doen er alles aan om ze op alle levensgebieden weer zo goed mogelijk naar de maatschappij te begeleiden. Bijzonder daarbij is de diagnose-gebonden aanpak voor al onze doelgroepen, waarmee we één van de allereerste in Nederland waren.”
In eerste instantie werd de Lucas Stichting, de voorloper van SRL en Adelante, in 1961 opgericht als verpleegkliniek. Vanaf 1969 kwam echter revalidatie meer en meer centraal te staan. Dit bleek onder meer uit het snel toenemend aantal revalidanten en de specifieke nieuwbouw voor fysiotherapie, oefentherapie en arbeidstherapie. Het jaar 1969 is daarom het officiële startpunt voor wat nu Adelante heet. Bij de oprichting van de Lucas Stichting waren onder meer Cees de Ruyter, reumatoloog en Harry te Riele, revalidatiearts nauw betrokken. Zij waren qua visie op revalidatie hun tijd ver vooruit. Revalidatiearts Wip Bakx, die nog steeds bij Adelante werkt voor de afdelingen polikliniek, hersenletsel en cardiorevalidatie, heeft artikelen uit de jaren vijftig en zestig gelezen in het ‘Tijdschrift voor Gebrekkigen Zorg’, waarin De Ruyter al een eerste aanzet beschreef tot diagnose-gebonden behandelingen voor revalidanten. “Opzienbarend dat die man daar toen al mee bezig was!”, vindt Bakx, die sinds 1981 nauw betrokken is bij Adelante. Een revalidatiearts die nog eerder actief was bij Adelante is Pauline Hoenderdaal. Ze werkte van 1975 tot 1994 bij de Lucas Stichting en SRL.
Moderne visie
De 79-jarige Pauline Hoenderdaal is nog steeds trots op de moderne visie van de revalidatiekliniek in de zeventiger jaren. “Van meet af aan keken we naar de hele mens ofwel was sprake van een holistische visie. Echt uniek in Nederland was dat we niet alleen voor dwarslaesiepatiënten maar ook voor alle andere patiënten diagnose-gebonden afdelingen hadden. We werkten in multidisciplinaire teams met revalidatieartsen, paramedici, verpleegkundigen en een psycholoog, die zich op één speciale patiëntengroep richtten. In het begin waren dat de afdelingen dwarslaesie, amputaties, reuma, CVA en uitgebreid hersenletsel.” Zelf was Pauline Hoenderdaal revalidatiearts van de afdeling Hersenletsel. In 1994 verliet ze Adelante om in Wijk aan Zee bij Heliomare een soortgelijke afdeling op te zetten en werd ze bij Adelante opgevolgd door Wip Bakx. “SRL liep op het gebied van hersenletselrevalidatie in Nederland voorop en dat wilde ik heel graag uitdragen door in Wijk aan Zee een gelijksoortige afdeling op te zetten.”
Revalidatiearts Wip Bakx werd van 1981 tot 1984 zelf nog mede opgeleid door Pauline Hoenderdaal. Hij bevestigt dat de aanpak van Adelante toentertijd bijzonder innovatief was en dat anno 2019 eigenlijk nog steeds ís. “De diagnose-gebonden aanpak zorgt er voor dat patiënten altijd te maken krijgen met medewerkers die expliciet gespecialiseerd zijn in zijn of haar aandoening. Het is natuurlijk fijn voor een patiënt als alle medewerkers alle ins en outs van een ziektebeeld kennen. Naast grote voordelen heeft deze aanpak echter ook enkele nadelen. De uitwisseling van medewerkers van verschillende teams kan bijvoorbeeld lastig zijn en dat maakt de inzet van personeel net iets minder flexibel dan mogelijk zou zijn. Tevens heeft niet iedere patiënt op ieder moment zo’n hoge mate van specialisatie nodig. In de praktijk worden dat soort problemen steeds meer opgelost door in een deel van de gevallen de behandeling deels of geheel poliklinisch te doen, bijvoorbeeld in de vorm van dagbehandeling. Vooral in de post-acute fase is de diagnose-gebonden teamaanpak echter nog steeds zeer effectief.”
Inzichten zijn in de loop der tijd veranderd en er wordt tegenwoordig nog meer naar alle levensgebieden van revalidanten gekeken dan vroeger. Er is bij Adelante veel aandacht voor maatschappelijke participatie en ook na de revalidatie worden cliënten thuis én op de arbeidsmarkt goed op weg geholpen. Pauline Hoenderdaal: “In de zeventiger en tachtiger jaren was er ook al brede aandacht voor het leven van de cliënten ná de revalidatie. Denk bijvoorbeeld aan het Centrum voor Arbeidsperspectief dat nauw verbonden was met de revalidatiekliniek. Hier werden mensen aansluitend op hun revalidatieperiode op weg geholpen naar de maatschappij via speciale trajecten met trainingen of omscholingen.”
Bakx stelt dat participatie nog steeds een zeer belangrijk aandachtspunt is gebleven. “Zeker nu de maatschappij verhardt, vraagt dit van ons extra aandacht. Uiteraard konden mensen lang niet altijd terug naar hun oude baan, omdat bijvoorbeeld in het geval van hersenletsel je ernstig aan snelheid kunt inboeten. Verder kan iemand met een dwarslaesie wel als redacteur maar niet meer als timmerman functioneren. Maatwerk blijft het devies en daar werken we in de praktijk dan ook keihard aan.”
ICF-model: oog voor zoveel mogelijk levensgebieden
Vanaf de start van het revalidatiecentrum werd naar alle facetten van het menselijk functioneren gekeken. Alles werd en wordt geobserveerd en gemeten, zowel op lichamelijk gebied als ook (bij hersenletsel) op het gebied van cognitie en gedrag. Zo bestaat er een Hoensbroeckse Beperkingenschaal Hersenletsel, die specifiek bij hersenletsel alles wat patiënten kunnen op het gebied van denken, gedrag, doen, bewegen, communiceren en sociaal functioneren vastlegt als uitgangspunt voor een goede behandeling. De teampsycholoog heeft in die behandeling een heel belangrijke rol. De laatste vijftien jaar komt die mensgerichte aanpak dankzij het zogeheten ICF-model uit 2002 voor alle patiëntengroepen extra goed uit de verf. Met dit model wordt naar de mens gekeken in al zijn levensgebieden. Het gaat dus niet alleen over mobiliteit maar ook over de privésituatie, wonen, werken, geestelijke gezondheid, sociale netwerk en welzijn in het algemeen. Door breed te kijken kan het functioneren van een patiënt in zeer brede zin worden geanalyseerd. Het gaat er om dat mensen weer zoveel mogelijk zelf de regie krijgen over hun leven. Zowel Bakx als Hoenderdaal zijn revalidatiearts geworden omdat het vak de breedte van het huisartsenvak combineert met de diepte van een specialisme. Hoenderdaal: “Een chirurg opereert en dan gaat de patiënt genezen naar huis of hij stuurt de patiënt daarna door naar het revalidatiecentrum. Wij proberen dan niet alleen om de mensen weer te leren lopen of zich te redden met hulpmiddelen, maar ook om weer te leren leven. Bakx knikt instemmend: “Het mooie van het vak van revalidatie arts is dat je een langdurige relatie met je cliënten opbouwt. Je kijkt niet alleen met een medische bril maar hebt expliciet oog voor de hele mens. Die brede kijk motiveert ons overduidelijk allebei!”